تعریف پیری یا سالخوردگی کاهش عملکرد بیولوژیک همه جانداران به‌طور تصاعدی است که به طول عمر هر جاندار بستگی دارد. همه موجودات زنده در معرض پیری قرار دارند. اثرات پیری از لحاظ بیولوژیک با تغییرات آناتومیک و عملکردی در بدن آشکار می‌شود که موجب کاهش فعالیت‌های حیاتی بدن شده و در نهایت منجر به مرگ می‌شود. این تغییرات پیش‌رونده، ملموس و غیرقابل بازگشت هستند و به بدن صدمه می‌زنند. روند پیری در بدن از مولکول‌ها آغاز شده، سپس به عناصر سلولی مانند پروتئین، چربی و DNA می‌رسد و به تمام اندام‌ها منتقل می‌شود تا جایی که تمام بدن را دربرمی‌گیرد. با گذشت زمان، پیری بیماری‌های مختلفی را به همراه می‌آورد که به‌طور تصاعدی بدن را نابود می‌کنند.
چرا پیر می‌شویم؟
تحقیقات نشان داده‌اند که پیری بر دو نوع است:
1- پیری ذاتی یا پیری بیولوژیکی که از ژن‌های به ارث رسیده یا پیری کرونولوژیکی (زمانی) به وجود می‌آید. این نوع از پیری ناشی از عوامل داخلی است و به انحطاط فیزیولوژیک فرآیندهای بدن مربوط می‌شود.
2- پیری ناشی از عوامل بیرونی مثل قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید، سیگار کشیدن، اضطراب، تغذیه، خواب نادرست و غیره.
دانشمندان در سراسر جهان همواره در حال بررسی و توجیه عوامل مختلف در روند پیری بیولوژیکی هستند و هدف اصلی آن‌ها کاهش سرعت این روند و افزایش طول عمر است.
نظریه سالخوردگی
طبق نتایج به دست آمده از تحقیقات، نظریه‌های بسیاری برای سالخوردگی وجود دارد. اما این نظریه‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1- نظریه پیری برنامه‌ریزی شده
2- نظریه تخریب DNA
تنها برخی از این نظریه‌ها به‌عنوان تعریفی برای توجیه روند پیری بیولوژیکی پذیرفته شده‌اند:
- نظریه تخریب کالبدی DNA
- نظریه رادیکال‌های آزاد
- نظریه تلومرها
- ساعت بیولوژیک – مرگ برنامه‌ریزی شده
- نظریه پیری ژنتیکی
- نظریه میتوکندری
اولین نشانه‌های پیری
اولین نشانه‌های پیری در حدود ۲۰ سالگی به‌صورت چروک‌های سطحی که به سختی دیده می‌شوند، روی پیشانی، اطراف چشم‌ها و دهان و روی گونه‌ها پدیدار می‌شوند.
پیری بیولوژیکی را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد:
سنین ۲۵ تا ۳۵: مشخصه این مرحله آغاز انحطاط سیستم هورمونی بدن در همه سطوح است. تخریب از درون سلول‌ها آغاز می‌شود به خاطر وجود رادیکال‌های آزاد شکل گرفته از سبک زندگی ناسالم، عوامل محیطی، تغدیه نادرست، اضطراب و غیره.
سنین ۳۵ تا ۴۵: انحطاط هورمون‌ها به ۲۵ درصد می‌رسد و علایم بالینی کم‌کم پدیدار می‌شوند. تخریب سلول‌ها با رشد رادیکال‌ها آزاد افزایش می‌یابد. میزان آسیب وارده به سبک زندگی شخص بستگی دارد.
از ۴۵ سالگی به بعد: تولید بسیاری از هورمون‌ها متوقف می‌شود. نشانه‌های ظاهری پیری به‌طور واضح پدیدار شده و افزایش می‌یابند. نشانه‌های پیری بیشتر از همه روی پوست ظاهر می‌شوند.
تغییرات ناشی از پیری در تمام نقاط بدن ازجمله مو، ناخن، سیستم هورمونی، ارگان‌ها، استخوان‌ها، وضعیت اندامی و اسکلتی، سیستم عصبی، احساسات، سینه‌ها، صورت و پوست اتفاق می‌افتد.
از بالا به پایین: چروک لب وبینی، چک‌روهای ثابت اطراف لب، چروک‌های دینامیک روی پیشانی و بالای دهان
نشانه‌های قابل رویت پیری
بیشتر نشانه‌های پیری روی صورت و پوست پدید می‌آیند. نشانه‌های پوستی پیری عبارتند از: خشکی پوست، چین و چروک، افتادگی، از بین رفتن قابلیت ارتجاعی، تغییر رنگدانه‌ها و از بین رفتن الاستین و کلاژن. با توجه به این‌که پوست چند لایه‌ای است، روند پیری باعث به وجود آمدن تغییرات در همه لایه‌ها می‌شود: لایه‌های اپیدرم، درم و هیپودرم.
تغییراتی که در لایه‌های اپیدرم به وجود می‌آیند عبارت است از:
- نازک شدن اپیدرم
- تجمع پروتئین‌های ناقص یا آسیب‌دیده
- هایپرکراتوز - زیاد شدن نابهنجار بافت های شاخی پوست
- کاهش تعداد ملانوسیت‌ها و سلول‌های لانگرهانس
- خشکی پوست
- تحلیل اپیدرمی
- خستگی اپیدرم
- ناهنجاری‌های اپیدرمی - چین و چروک‌های «پنجه کلاغی»، چین و چروک‌های عمیق و غیره.
در لایه درم:
- کاهش فیبروپلاست و ماستوسیت ها
- کاهش تکثیر کلاژن توسط فیبروپلاست؛ ظهور تغییرات کلاژن- ضخیم‌تر شدن فیبرهای کلاژن، تغییر نوع کلاژن به نوع II و نوع IV، از بین رفتن ساختار شبکه‌ای فیبرهای کلاژن
- تغییرات الاستین- تجمع الاستین روی فیبر که به آن الاستوسیز می‌گویند
- کاهش استحکام و قابلیت ارتجاعی پوست در اثر تغییرات کلی بافت فیبر
- کمبود اکسیژن در سطح سلولی
- کاهش مایکروفیبریل و افزایش فضای اینترفیبریل
- کاهش اسید هیالورونیک و پایین آمدن سطح کندرویتین سولفات
- احتباس آب(پف‌کردگی)
- کاهش ملانوسیت؛ کک مک
- پوست خاصیت ارتجاعی و نرمی خود را از دست می‌دهد، نازک و شفاف شده و دچار آتروفی درمی می‌شود
- رگ زایی نامناسب و گردش خون ضعیف، رگ‌های خونی موجود روی پوست ضعیف و شکننده می‌شود، سوخت‌وساز کاهش می‌یابد که موجب شاخی شدن پوست ، تلانژکتازی و برچسب‌های پوست می‌شوند.
و تغییرات لایه هیپودرم نیز عبارتند از:
- لایه چربی نازک شده و به‌تدریج ناپدید می‌شود
- درجه حرارت طبیعی کاهش می‌یابد
- خطر پرگرمایی یا کم گرمایی افزایش می‌یابد
- احتمال جراحت بالا می‌رود
- آتروفی هیپودرمی را می‌توان در صورت، دست و پاها دید
طی روند پیری تغییراتی ساختاری نیز در بافت پوست عمیق به وجود می‌آید. مثل:
- بافت چربی
- ماهیچه‌ها
- استخوان
این تغییرات کاملا بر چهره تاثیر می‌گذارد. روی صورت نیز تغییرات ساختار بافت چربی، ماهیچه‌ها و استخوان را خواهیم داشت.
چین و چروک چیست؟
با توجه به تمامی حقایق ذکر شده در مورد تغییرات ایجاد شده روی پوست و صورت در طول روند پیری، چین و چروک‌ها را می‌توان در سه نوع دسته‌بندی کرد:
- چین و چروک‌های متحرک؛ که با تغییر حالات صورت مثل خندیدن یا اخم کردن پدید می‌آید
- چین و چروک‌های ثابت؛ این چروک‌ها حتی زمانی‌که خواب هستیم نیز قابل مشاهده هستند، مثل چروک‌های پنجه کلاغی
- تاه یا شکست؛ افسردگی عمیق پوست مخصوصا در نواحی لب و بینی
چین و چروک‌های متحرک، معمولا به علت تغییر مداوم حالات و انبساط ماهیچه‌های نقطه‌ای خاص از صورت در طول سال‌ها پدید می‌آید. با گذشت زمان پوست نیروی ساختاری، آماس و حجم خود را از دست می‌دهد و خطوط چین و چروک رفته رفته به بخشی از صورت تبدیل می‌شوند. در ابتدا این چروک‌ها تنها خطوطی بر روی پوست هستند که با عبور به شکل صلیبی از روی فیبرهای ماهیچه‌ای شکل می‌گیرند.
چروک‌های متحرک کلاسیک عبارتند از:
- خطوط افقی که روی پیشانی قرار دارند و از عضلات پیشانی عبور می‌کنند
- خطوط عمودی که روی فاصله میان دو ابرو ظاهر می‌شوند
- خطوط شعاعی روی لبه‌های چشم که به چروک‌های پنجه کلاغی نیز معروف هستند
- خطوط شعاعی اطراف لب
چروک‌های ثابت:
- این چروک‌ها به‌دلیل کاهش حجم پوست در لایه‌های عمیق‌تر تشکیل می‌شوند.
چین و چروک‌های ثابت در شکل‌ها متفاوتی مثل خطوط سطحی یا چروک‌های عمیق ظاهر می‌شوند و هر کجای صورت ممکن است پدید آیند. اما این چروک‌ها بیشتر از همه روی گونه و اطراف دهان دیده می‌شوند، چراکه در این قسمت‌ها کاهش حجم پوست بیشتر از سایر نقاط اتفاق می‌افتد.
این چروک‌ها در اثر پیر شدن پوست به وجود می‌آیند:
- کاهش فیبرهای کلاژن و الاستن در لایه درم- به لحاظ نوع و کمیت
- کاهش اسید هیالورونیک و HS در لایه پایه (ماتریکس خارج سلولی)
- از بین رفتن حجم پوست
- از بین رفتن چربی های عمیق پوست
شکست‌ها، شیارهای عمیقی هستند که روی پوست صورت پدیدار می‌شوند و نتیجه موارد زیر هستند:
- از بین رفتن بافت چربی
- تضعیف پوست
- از بین رفتن کشیدگی عضلانی
- بافت پژمرده
- گرانش
چین‌های لب و بینی، نمونه‌ای از این چین و چروک‌ها هستند.
پس نتیجه می‌گیریم که در اثر تمامی این تغییرات روی پوست و صورت می‌توانیم نشانه‌های قابل رویت پیری را اینگونه نام ببریم:
- چین و چروک‌ها- پیشانی، بین ابروها، اطراف چشم‌ها و دور لب‌ها
- خشکی و دهیدراته شدن پوست- پف‌کردگی
- نازک شدن پوست- کاهش لایه پایه (ماتریکس خارج سلولی)، HA، HS
- مویرگ های پاره شده، ضایعات گیلاسی شکل پوست، رگ زایی نامناسب
- کک مک- کاهش و انحطاط ملانوسیت‌ها
- ضخیم شدن لایه کراتین، پراکندگی کراتوز
- کاهش انعطاف پذیری پوست، ورم سلول های پوستی - تغییر و تجمع الاستین
- افتادگی قسمت‌های پایین صورت- کم شدن حجم ماهیچه‌ها و چربی
- چروک‌های لب و بینی
- غبغب، افتادگی پوست گردن- نازک شدن پوست، افتادگی فیبرهای ماهیچه‌ای
- افتادگی پلک، گودی و سیاهی دور چشم- از بین رفتن استخوان‌ها
- رنگ پریدگی یا سرخ شدن پوست-رگ زایی نامناسب
- کاهش کلاژن
جمع‌بندی
با نگاهی به همه عناصر مربوط به پیری، درمی‌یابیم که خود افراد در کاهش اثرات قابل رویت پیری نقش مهمی دارند. با پیشرفت فناوری، خدمات جدید و محصولات مراقبت از پوست پیشرفته، عصر ما تبدیل به بهترین عصر برای مراقبت از پوست و جلوگیری از نشانه‌های زودرس پیری شده است.
