خواب یکی از بهترین اسرار طبیعت است. خواب مجموعه‌ای پویا و منظم از حالت‌های رفتاری و جسمانی است که در طول آن فرآیندهای لازم برای سلامت و قوای بدن صورت می‌پذیرد.خواب مناسب برای حفظ سلامت جسمانی، روانی، عاطفی و شناختی انسان ضروری است. خواب کم و نامناسب برای سلامتی بسیار مضر است. خواب عمیق منجر به پدیده‌ای تحت عنوان «خواب زیبا» می‌شود، چرا که ترشح هورمون‌های رشد باعث ترمیم و بازسازی بافت‌های عضلانی و استخوانی بدن می‌شوند. همچنین در خواب عمیق رشد پروتئین و کاهش مصرف آن در سلول‌ها رخ می‌دهد. پروتئین برای رشد سلول‌ها و ترمیم آسیب‌های ناشی از عواملی نظیر اضطراب و اشعه فرابنفش حیاتی است. خواب عمیق آثار منفی هورمون استرس، کورتیزول، را نیز خنثی می‌کند.
فعالیت‌های نواحی مغز مرتبط با عواطف، تصمیم‌گیری و روابط اجتماعی در خواب عمیق به حداقل می‌رسد، بدین ترتیب با خواب کافی می‌توان عملکرد اجتماعی و عاطفی مناسبی در بیداری داشت. تعریق در خواب همانند یک مرطوب‌کننده طبیعی عمل می‌کند.
پس منظور از خواب عمیق چیست؟
خواب فرآیندی چند مرحله‌ای است:
- حرکات کند چشم (Non-Rapid Eye Movement): سومین مرحله این نوع خواب، خوابی عمیق تلقی می شود که باعث طراوت، شادابی و ترمیم بدن می شود. در مرحله NREM، ضربان قلب، تنفس و فشار خون کاهش پیدا می‌کنند؛
- حرکت سریع چشم (Rapid Eye Movement): در مرحله REM ضربان قلب و تنفس دچار نوسان می‌شوند. بیدار شدن (کوتاه/ بلند، خودآگاه/ نا خودآگاه) منجر به تشدید علایم و افزایش دمای بدن می شود. اغلب رویاها در این مرحله ایجاد می شوند و معمولا خسته‌کننده و تنش‌زا هستند.
کمبود خواب باعث افزایش فشار روانی و جسمانی، آسیب پوستی و برهم زدن قابلیت ترمیم بدن می شود. در مراجعات متعددی که برای زیبایی پوست به ما شده است، شاهد چندین مورد پوسته شدن پوست، رنگ‌پریدگی، ورم صورت، گودی زیر چشم، کمبود رطوبت و چین و چروک، التهاب، آکنه، و حساسیت پوستی ناشی از الگوهای نامنظم خواب بوده‌ایم. افزایش التهاب سلولی همچنین ممکن است از بین رفتن کلاژن و اسید هیالورنیک که عامل براقی، شفافیت و انعطاف پوست می شود را در پی داشته باشد. این اسید همچنین از پوست در برابر بیماری‌های ایمنی نظیر پسوریاسیس و اگزما محافظت می‌کند.
مثل معروفی وجود دارد که می‌گوید «شما به خاطر پیری، کم‌خواب نمی‌شوید، بلکه به خاطر کم‌خوابی پیر می‌شوید.»
معمولا آن‌هایی که کمتر از ۵-۶ ساعت در روز می‌خوابند با خطرات زیادی روبه‌رو می‌شوند. غیر از علایم ظاهری کم‌خوابی، مشکلات دیگری نیز در کمین چنین افرادی است:
- روانی: روحیه منفی، خشم، افسردگی، اختلال جنسی
- هوشی: مشکلات حافظه، اختلال تمرکز، کاهش IQ کلی و نمرات پایین
- جسمانی: خستگی و کوفتگی، کاهش بازدهی
- پزشکی: افزایش وزن، دیابت، پرتنشی و پیری زودرس
بی‌توجهی منجر به تشدید علایم مذکور و بروز پیامدهای غیر‌قابل جبران می شود.
خواب و بیماری‌های قلبی
یکی از رایج‌ترین علایم اختلال خوابی، Obstructive Sleep Apnea یا آپنه خواب انسدادی است. این بیماری منجر به تنفس نامنظم هنگام خواب شده و افراد مبتلا به آن چندین بار در خواب دچار اختلال تنفسی ناشی از انسداد یا تنگی مجرای تنفسی پشت حلق می شوند. OSA ارتباط مستقیمی با پرتنشی داشته و به‌طور غیرمستقیم با بیماری سرخرگ کرونری، ایست قلبی و حمله قلبی در رابطه است. تعدد چرخه‌های خواب و بیداری افراد باعث فشار به قلب در طول روز می شود. این امر منجر به افزایش فشار خون مزمن یا همان پرتنشی می شود.
به همین خاطر، خواب مناسب شرط سلامتی، انرژی و شادابی است. در غیر این صورت، کمبود خواب سلامت ما را مختل می‌کند.
محققان عامل اصلی بسیاری از اختلالات را اضطراب زندگی در دنیای مدرن، آلودگی صوتی و تماس با انواع اشعه‌های خطرناک، مخصوصا امواج ساطع شده از موبایل و کامپیوترها می‌دانند. با توجه به زمانبندی‌های شغلی دیوانه‌کننده و مهمانی‌های پشت سر هم، درس خواندن و وب‌گردی شبانه معلوم است که آدم دچار بی‌خوابی می‌شود. تداوم چنین الگوی خواب نامنظمی ساعت بدن را مختل و باعث ایجاد اختلال در خواب می شود.
از طرف دیگر، پرخوابی یا بیش از حد خوابیدن نیز نوعی بیماری است که منجر به بروز بیماری‌های زیادی ازجمله دیابت، چاقی، سر‌درد، کمر درد و مشکلات قلبی می شود. افراد پرخواب ممکن است دچار پریشانی، کمبود انرژی و حافظه ناشی از اعتیاد به خواب گردند.
عواملی نظیر الکل، افسردگی، بعضی داروها، وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین و امثالهم از عوامل اصلی پرخوابی به حساب می‌آیند. بی‌توجهی یا عدم دسترسی به خدمات درمانی مناسب و پیرو آن عدم تشخیص صحیح بیماری، خود منجر به پرخوابی در اشخاص می شود.
البته خیلی‌ها تمایل به پرخوابی دارند. برای تشخیص علت پرخوابی یا کم‌خوابی مداوم باید حتما به پزشک مراجعه نمود.
ما چقدر نیاز به خواب داریم؟
مقدار خوابی که به ما انرژی و هوشیاری می‌بخشد، در طول عمر و از شخص به شخص دیگر متغیر است. این مقدار بستگی به سن، سطح فعالیت، سلامت کلی و سبک زندگی دارد. در مواقع اضطراب یا بیماری، معمولا تمایل به خواب افزایش می‌یابد. از نظر متخصصان هر فرد بالغ باید به‌طور میانگین، بین ۷ الی ۹ ساعت بخوابد.
هرچند بسیاری از افراد مبتلا به اختلال خواب به قرص خواب، الکل و سایر داروها پناه می‌برند، اما پزشکان بر این باورند که خواب‌درمانی، بهترین درمان است.
علم خواب در عصر جدید بسیار مورد توجه قرار گرفته و انواع شیوه‌های خواب درمانی برای معاینه و درمان بیماری‌های مرتبط با خواب وجود دارند. این امر می‌تواند منجر به ارتقای کیفی زندگی شود. بدن ما همچون باتری‌ای است که نیاز به شارژ شدن طبق یک روال منظم دارد، مگر نه بعد از مدتی تخلیه شده و از کار می‌افتد!!
خواب منظم برای دوران نقاحت بسیار ضروری است. بهتر است که در ساعت آخر شب از مصرف کافیین و الکل خودداری نمود. ورزش منظم، مدیتیشن، استفاده از روغن‌های آرام‌بخش، پتوهای نرم و... می‌توانند مفید واقع شوند.
چه فایده‌ای دارد که انسان در راه به‌دست آوردن دنیا، خواب خود را از دست بدهد.
پس خوب بخوابید تا سالم بمانید!!
