رفلکسولوژی (بازتاب درمانی)، یک تکنیک فشاری است که با فشار وارد کردن بر نقاط خاصی از دست و پا انجام می‌شود. در این تکنیک باید بر روی اعصابی که منتهی به دست‌وپا هستند و با اعضا و بافت‌های مختلف بدن در ارتباطتند، تمرکز شود. تکنیک فشاری که با نام رفلکسولوژی شناخته می‌شود از حدود ۲۲۰۰ قبل از میلاد مسیح وجود داشته و هدف آن تسکین، درمان برخی دردها و آرامش بخشیدن به بدن بوده است.
ایده اصلی پشت این تکنیک کمک به بازیابی تعادل بدن و از بین بردن بیماری‌های کوتاه‌مدت (حاد) و بلندمدت (مزمن) است. رایج‌ترین نوع تکنیک فشاری ماساژ دادن یا فشار وارد کردن بر پاهاست. در واقع با اینکار اعصاب منتهی به پا تحریک شده و باعث بروز یک واکنش انعکاسی در نقاط مختلف بدن می‌شود. رفلکسولوژی از لحاظ پزشکی نیز روش درمانی مفیدی محسوب می‌شود چراکه دست و پا نقاط پایانی سیستم عصبی بدن هستند و فشار وارد کردن روی نقاط خاصی از دست‌وپا باعث واکنش غدد، اندام‌ها و بافت‌هایی از بدن می‌شود که به این اعصاب مرتبط هستند. رفلکسولوژی و تکنیک فشاری برای درمان مشکلات جسمی و روحی در طول تاریخ بسیار استفاده شده‌اند.
تاریخچه رفلکسولوژی
«رفلکسولوژی» نامی نسبتا امروزی محسوب می‌شود اما شیوه‌های آن در طول تاریخ در سرتاسر دنیا به شکل‌های متفاوتی عرضه شده است. در چین و هند باستان، تکنیکی به نام acupressure یا همان طب فشاری توسط راهبان بودایی توسعه یافت. نخستین بار در حدود ۲۵۰۰سال قبل از میلاد در چین مقاله‌ای با نام «طب داخلی کلاسیک امپراطور زرد» در مورد طب فشاری نوشته شد. این مقاله نویسندگان بسیاری داشت و در آن به نخستین ریشه‌های رفلکسولوژی در تاریخ اشاره شده بود. طبق این مقاله، رفلکسولوژی در ابتدا برای تحریک و تعادل انرژی طبیعی بدن و اهمیت انرژی حیاتی بدن چی (chi، در فرهنگ چینی، بخش فعال و زنده‌ای‌ست که در هر موجود زنده‌ای وجود دارد) به وجود آمده است. بازتاب درمانی در تاریخ مصر باستان نیز مشاهده می‌شود. آنخ‌مائو پزشکی مصری بود که حدود ۲۵۰۰سال قبل از مسیح می‌زیست. شواهد جمع‌آوری شده از نقاشی‌ها و علایم موجود در معبد آنخ‌مائو نشان می‌دهد که او در آن دوران از شیوه‌های درمانی رفلکسولوژی استفاده می‌کرد. رد دیگری از رفلکسولوژی را می‌توان در قرن ۱۳ در مرکز اروپا یافت؛ هنگامی که مارکوپلو با همراهی مبلغان کاتولیک شیوه‌های درمانی رفلکسولوژی و طب فشاری را از چین به ارمغان آورد. درنهایت رفلکسولوژی در قرن شانزدهم به‌عنوان شیوه‌ای شناخته‌شده توسط پزشکان در آلمان و اروپا مورد استفاده قرار گرفت.
اوایل دهه ۹۰ میلادی فردی به نام Sir Henry Head روابط بین سیستم عصبی نخاعی را با دست و پا توضیح داد. او بدن انسان را به چند بخش تقسیم کرد و هر یک از این بخش‌ها را درماتوم (dermatomes) نامید. این بخش‌ها می‌توانند از طریق مالش یا حرارت به درمان اندام‌های داخلی کمک کنند. در این زمان از تاریخ رفلکسولوژی بود که پزشک امریکایی، دکتر Fitzgerald ، نقاط فشار را با تمرکز بر روی سر، سینوس‌ها، حلق و دست‌ها مورد بررسی قرار داد. فیتزجرالد با این آزمایش دریافت که فشار وارد کردن بر دست‌ها درد را در برخی نقاط دیگر کاهش می‌دهد. در همین حین فردی به نام Eunice Ingham تحقیقات دکتر فیتزجرالد را دنبال کرد و نهایتا موفق شد نظریه وی را تکمیل کند. او نقاط فشار پا و ارتباط دقیق آنها با دیگر نقاط بدن را از طریق ماساژ و ایجاد فشار مشخص کرد و مانند نقشه‌ای روی پا نشان داد و این شیوه درمانی را رفلکسولوژی یا بازتاب درمانی نامید.
شیوه‌های درمانی رفلکسولوژی
شیوه درمانی اصلی رفلکسولوژی بر مبنای نظریه‌ای که توسط دکتر فیتزجرالد ارایه شد بنا شده است. طبق این نظریه، عملکرد بدن وابسته به بخش‌های طولی موجود در آن است. براساس این نظریه، که نظریه زون نامیده می‌شود، در بدن انسان ده بخش طولی وجود دارد که از نوک سر شروع شده و تا سر انگشتان پا ادامه دارد. هرکدام از این بخش‌ها یک منطقه به نمایندگی از خود روی دست و پا دارند. هنگامی که این منطقه‌های خارجی تحریک می‌شوند، بخش مرتبط با آنها در داخل بدن نیز تحریک شده و واکنش نشان می‌دهند. در نتیجه، فشار وارد کردن بر یک منطقه پوستی می‌تواند باعث کاهش درد در بخش داخلی مرتبط با آن شود.
روش درمانی رفلکسولوژی وابسته به درک چگونگی تحریک بخش‌های مختلف بدن توسط اعصاب منتهی به دست و پا است. این کار باعث بهبود توانایی طبیعی بدن برای ترمیم خود می‌شود. حدود ۷۰۰۰ رشته عصبی در پا وجود دارد. هرکدام از این رشته‌های عصبی به سیستم عصبی مرکزی بدن متصل هستند. در رفلکسولوژی ما از طریق منطقه نماینده این عصب‌ها روی پا آنها را تحریک می‌کنیم و با فشار آوردن بر این مناطق موجب ایجاد واکنشی در جهت التیام درد و کاهش اضطراب در نقاط داخلی بدن می‌شویم.
یک شیوه دیگر رفلکسولوژی براساس نظریه دستگاه عصبی و دستگاه گردش خون به وجود آمده است. طبق این نظریه هنگامی که فشار خون انسان بر اثر بروز اشکال در دستگاه گردش خون، به‌طور غیرطبیعی بالا می‌رود، میزان استرس و درد در ماهیچه‌ها افزایش می‌یابد و سموم مختلفی در بدن پدید می‌آیند. رفلکسولوژی بر نقاط به خصوصی بر روی پا فشار زیادی وارد می‌کند تا فشار وارده بر رگ‌های خونی آزاد شود. در نتیجه بدن سموم خود را آزاد می‌کند و درنهایت درد کاهش می‌یابد.
رفلکسولوژی در درجه اول برای کاهش درد دستگاه ماهیچه‌ای‌اسکلتی انسان پدید آمده است، اما برای کاهش مشکلات ارگان‌ها و غدد نیز استفاده می‌شود به‌ویژه مشکلات مربوط به کلیه و مثانه و همچنین حالت تهوع. رفلکسولوژی نقاط مشخصی از پوست را تحریک می‌کند که مستقیما با اندام‌های پذیرا در ارتباطند. در اصل این شیوه رفلکسولوژی بخش‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی را از طریق رشته‌های عصبی مربوط به آن تحریک می‌کند و موجب ایجاد حس و ترمیم اندام‌های مختلف بدن می‌شوند. رشته‌های عصبی با فشار وارد کردن روی پوست تحریک می‌شوند، اما گرما، سرما و ماساژ دادن نیز می‌تواند موجب تحریک آنها شود.
یکی دیگر از شیوه‌های درمانی رفلکسولوژی وابسته به مسیرهای عصبی است که در سیستم عصبی نخاعی وجود دارند. درد در این نقاط از طریق عبور فیبرهای درد از نخاع و رسیدن آنها به مغز یا به سیستم عصبی مرکزی به وجود می‌آید. این نظریه «کنترل دروازه درد» نامیده می‌شود و در سایر روش‌های درمانی پزشکی نیز کاربرد دارد.
این تئوری در رفلکسولوژی بسیار مفید است چراکه به کمک آن می‌توانیم فیبرهای درد را حین عبور از سیستم عصبی نخاعی کنترل کنیم. کنترل این فیبرها می‌تواند درد را مهار کند. در این روش فشار را بر نقاط نماینده پوستی روی پا یا دست وارد می‌کنیم و با این کار راه سیگنال‌های درد را می‌بندیم تا نتوانند به مغز برسند. این کنترل به این دلیل رخ می‌دهد که رشته‌های عصبی موجود در پا اطلاعات را از طریق سیستم عصبی نخاعی به سوی مغز می‌فرستند تا آنها را تحلیل کند. مغز با تحلیل اطلاعات به بدن فرمان می‌دهد که چگونه به درد پاسخ داده و خود را با آن هماهنگ کند. تحریک ناشی از فشار وارده بر پا، در این روند مداخله می‌کند و اطلاعات به گونه متفاوتی به مغز مخابره می‌شوند و در نتیجه تحلیل مغز نیز متفاوت خواهد بود. پس‌گیرنده‌های درد نیز به گونه متفاوتی عمل می‌کنند و این باعث التیام درد می‌شود.
در موسسه مدرن رفلکسولوژی نمودارهای بسیاری وجود دارد که ارتباط بخش‌های مختلف بدن با نماینده‌های آن روی دست و پا را توضیح می‌دهند. در این موسسه کلاس‌هایی نیز برای آموزش شیوه‌های مختلف رفلکسولوژی و خود درمانی برگزار می‌شود. طبق گفته موسسه رفلکسولوژی اگر بخواهیم بدن خود را سلامت نگه داریم لازم است خود درمانی را بیاموزیم و بدانیم چگونه به خود کمک کنیم. رفلکسولوژی شیوه درمانی جالبی است که می‌تواند علاوه بر تسکین درد برای بهبود عملکرد بخش‌های مختلف بدن نیز موثر باشد. برخی معتقدند رفلکسولوژی برای درمان دردهای پس از عمل جراحی، مشکلات گوارشی، خستگی مزمن و حتی میگرن‌های شدید موثر است و به همین دلیل استمرار استفاده از این شیوه درمانی که حدود ۴۰۰۰سال قبل پدید آمده هیچ جای تعجبی ندارد. بهترین شیوه درمانی رفلکسولوژی وارد کردن فشار بر عصب‌های منتهی به دست و پا و ایجاد پاسخی از سوی سیستم عصبی مرکزی است که از طریق مسیرهایی که به مغز متصل هستند حرکت می‌کنند. به یاد داشته باشید که حتما پیش از شروع خود درمانی به شیوه رفلکسولوژی با پزشک خود یا یک متخصص انعکاس درمانی معتبر مشورت کنید.
همیشه اول با پزشکتان مشورت کنید
آشنایی با مطالب مربوط به سلامتی از طریق صحبت با دوستان و خواندن در مورد آنها بسیار مفید است، اما لازم است که همیشه پیش از تغییر رژیم غذایی یا شروع یک شیوه خود درمانی جدید با پزشکتان مشورت کنید. به یاد داشته باشید که سازمان دارو و غذای امریکا هیچ قانون خاصی برای تضمین سلامت و خالص بودن گیاهان و مکمل‌های استفاده شده برای تولید دارو و مواد غذایی ندارد. همیشه برچسب روی بسته‌بندی مواد غذایی را بخوانید. اگر دچار بیماری خاصی شدید حتما قبل از تغییر عادات دارویی خود و استفاده از داروهای گیاهی و مکمل‌های جدید با پزشک خود مشورت کنید. هیچ مقاله‌ای جایگزین توصیه‌های پزشک نیست.
