پانچاکارما (Panchakarma) ماساژ درمان‌بخش ذهن- بدن برای سم‌زدایی، تقویت سیستم ایمنی و بازگرداندن تعادل و سلامت بدن است. پانچاکارما واژه‌ای سانسکریت به معنای «پنج عمل» یا «پنج درمان» است، در واقع مدیریت پنج عمل دقیق و مشخص که برای پاکیزه‌سازی بدن انجام می‌شود. پانچاکارما به عقیده عده‌ای، رادیکال‌ترین روش برای شستشوی بدن است که به خاطر دلایلی همچون سموم و دوشاها آلوده و بیمار شده است. درمان پانچاکارما در هر فرد متفاوت است. این درمان در هر فرد به عدم تعادل در dosha (جوهر و ماده اصلی بدن در طب آیورودا که شامل سه بخش است: vata، pita و kapha) و نیز سن، توان، درجات ایمنی و... بستگی دارد. قبل از شروع دقت کنید که توسط یک درمانگر خبره معاینه شده باشید.
پانچاکارما فرآیندی است که در آن پاکسازی سیستماتیک بدن بدون آسیب به بافت انجام می‌شود. به عبارت دیگر، می‌توان این روش را به‌عنوان تخلیص زیستی یا سم‌زدایی بدن تعریف کرد. مزیت‌های پانچاکارما به شرط رعایت باید و نبایدهای آن توسط بیماران، طولانی‌مدت خواهد بود. حداکثر اثر این روش بین 1 تا 2 سال خواهد بود. اگر بیمار به بایدها و نبایدهای پس از درمان (Pathya-pathaga) توجه کافی کند، این مدت می‌تواند از 1سال هم فراتر رود.
برپایه اصول ایورودا، سلامت خوب بستگی به ظرفیت ما برای سوخت‌وساز کامل تمام جنبه‌های زندگی، جذب آنچه که مغذی است و دفع کردن باقیمانده آن می شود. هنگامی که نمی‌توانیم غذا، تجربیات و هیجانات را به‌طور کامل هضم کنیم، عدم تعادل و درنهایت بیماری ایجاد می‌شود. پانچاکارما فرآیند پاکسازی موثری است که سموم جمع شده را آزاد و توانایی درمان ذاتی و طبیعی بدن را بازیابی می‌کند.
انواع پانچاکارما
وامانا (Vamana) درمان از طریق استفراغ
وامانا فرآیند استفراغ است. بدن شما با تحریک‌های درونی و بیرونی برای چند روز آغاز به درمان می‌کند تا هنگامی که سموم تبدیل به حالت مایع شوند و به سمت لایه‌های بالایی جمع‌آوری و حرکت کنند. این کار با خوردن روغن‌های گیاهی و کمپرس‌های گرم انجام می‌شود.
ویرچانا (Virechana) / درمان پاکسازی با تخلیه مدفوع
ویرچانا به عمل دفع اطلاق می‌شود. در این مرحله شما سموم را با روده دفع می‌کنید. در اینجا نیز کار با خوردن روغن‌های گیاهی و کمپرس گرم انجام می‌شود.
روش اینگونه است داروهای ملین گیاهی ضدیبوست که شما را قادر به پاکسازی روده‌هایتان می‌کند، تجویز می‌شود. ویرچانا بهترین روش برای درمان یرقان و کولیت روده است.
باستی (Basti) / درمان عصاره و تنقیه روغن
باستی منحصر به ایوروداست. در این فرآیند موادی همچون عصاره‌های گیاهی، روغن، شیر یا کره آب کرده به درون مقعد وارد می‌شود تا آن را تمیز کند. باستی به ویژه برای بیماری‌های ترکیبی و مزمن موثر است. این روش به ویژه برای Vata موثر است و برای ورم مفاصل، یبوست و بواسیر به خوبی کار می‌کند.
نازیا (Nasya)/ تزریق دارو از بینی
نازیا ناحیه سر شما را تمیز می‌کند. بدن شما با یک ماساژ ملایم و گذاشتن کمپرس گرم بر روی سر و ناحیه شانه‌ها آماده می‌شود.
پس از آن قطره‌های بینی به درون سوراخ‌های بینی ریخته می‌شود. سر شما با این قطره‌هایی که سردرد، میگرن و مشکلات مو را از بین می‌برند، پاکسازی می‌شود. قطره‌های بینی روغن‌های دارویی هستند که سموم Kapha را از سروگردن شما پاک می‌کنند.
راکتا موکشانا (Raktamokshana)/ خون‌گیری
راکتاموکشانا، پاکسازی خون است. علت برخی از بیماری‌ها، به خاطر خون ناخالص و آلوده است. این کار بر روی بخش خاصی از بدن یا همه آن انجام می‌شود. این روش برای از بین بردن بیماری‌های پوستی ازجمله اگزما و پیگمنتیشن بسیار مفید است.
راکتاموکشانا باید تنها در مواقع ضروری انجام شود آن هم به خاطر ریسک ابتلا به بیماری در حین درمان. درمان‌های مشابه و هم‌خانواده بسیار دیگری هم به‌عنوان مراحل پیش و پس از پانچاکارما باید انجام شوند.
پیش از پانچاکارما، یک رژیم غذایی انحصاری/ سبک باید آغاز شود. اغلب بیماران به سمت سوپ نخود سبز گرایش پیدا می‌کنند که توصیه شده است برای خروج صفرا و سموم از بدن با هدف تقویت Agni (قدرت هضم) خورده شود. نوشیدن آب داغ نیز معمولا برای دستیابی به این هدف توصیه می‌شود. غذاهایی که هضم‌شان سخت است، تازه سرو نمی‌شوند، سرد هستند و باعث یبوست می‌شوند، ممنوعند.
علاوه بر این، زیاده روی در خوردن غذا، دیر خوردن غذا در آخر شب، کار سخت فیزیکی و ذهنی کردن، قرار گرفتن در معرض خورشید، باد و هوای سرد نیز در حین پانچاکارما توصیه نمی‌شود. پانچاکارما همچنین برای درمان آلرژی، آسم، ورم مفاصل، سرطان، سندرم خستگی مزمن، کولیت روده، کلسترول بالا، افسردگی، دیابت، ناراحتی گوارشی، امراض قلبی، فشار خون بالا، مشکلات ایمنی بدن، التهاب و تورم مزمن، بی‌خوابی، مشکلات عصبی، چاقی، مشکلات پوست و زخم‌های مزمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.