در ساحل جنوبی رود ارس و در فاصله 80 کیلومتری شهر جلفای آذربایجان‌شرقی، روستای کردشت تکیه بر کوه‌های ستبر کمتال داده و پای در آب ارس می‌شوید. کردشت یا کوردشت وجه تسمیه خود را از دو بخش نامش گرفته که کور در زبان ترکی به معنای بزرگ، حجیم و پر است و دشت را از منطقه وسیع بین کوه‌های کمتال در جنوب و رود ارس در شمال به عاریت گرفته است. مجموعه و باغات اطراف آن در زمان رضاشاه پهلوی به نام امیرخان خلفایان ثبت شده است و در سال 1387 توسط میراث فرهنگی خریداری و به یک مجموعه فرهنگی تفریحی تبدیل شده است.
روستای کردشت برمجموعه تاریخی خود فخر می‌فروشد و قدمت خود را به عهد صفویان منصوب می‌دارد. مجموعه کردشت از هشت بنای متصل به هم تشکیل شده است شامل حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجدغریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه عباس میرزا و ساخلو (پادگان نظامی). گرچه هریک از این بناها به تنهایی قابل وصفند لکن شرح حمام بزرگ مقصود این مقاله است.
حمام کردشت در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و به دستور وی احداث شد. این بنا در دوره صفویه حمام خانی بود و فقط پادشاهان حق استفاده از آن را داشتند ولی پس از دوره صفویه و در آغاز دوره قاجاریه این بنا به دستور پادشاه وقت (آغامحمدخان قاجار) مرمت شد و تغییراتی را به خود دید و از آن پس برای استفاده عموم مردم دایر گردید.
این حمام درمیان باغ بزرگی ساخته شده است و دارای یک‌هشتی به‌صورت هشت ضلعی به ابعاد 5/2 و به ارتفاع 3/4 متر است که یکی از اضلاع درب و دیگری راه ورود به سربینه است. ورودی این حمام چون دیگر حمام‌های ایران با گذر ازچند پله شروع می‌شود، چرخشی ملایم در راهرو، سپس هشتی و راهرو پیچیده دیگر و بازهشتی دوم و باز چند پله و آنگاه سربینه.
سربینه حمام دارای قاعده هشت ضلعی به اضلاع 3.5 متر و ارتفاع 8.5 متر است که در چهار وجه آن درگاه‌های ورود و خروج قرار دارد و در چهار وجه دیگر چند غرفه. نیز گنبد رسمی بندی مرتفعی بر فراز جرزها که بر دوش هشت ستون سنگی هشت بر استوار شده است. همه ستون‌ها دارای سرستون‌های سنگ مقرنس هستند که به وسیله ملات سرب مذاب به ستون‌ها وصل شده‌اند. در میانه سربینه قسمتی به شکل هشت و نیم‌هشت مجزا شده است. بر گرداگرد این بخش سکو‌هایی نشسته‌اند که در جهات اصلی، با چهار گنبد کوتاه‌تر پوشیده شده‌اند. سکو‌ها با طاق ضربی پوشیده، هر سکو حوض و فواره‌ای مخصوص دارد و در زیر آن کفش‌کن‌هایی تعبیه گردیده است. دیوارها و طاق‌ها و تویزه‌های سربینه پوشیده از آهک‌بری با نقوش گیاهی است.
گنبد میانی سربینه و هریک از گنبد‌های کوچکتر اطراف آن نورگیر‌هایی در راس دارند که تنها منبع تأمین نور این بنا به حساب می‌آید. بر روی هریک از روزنه‌ها سنگ مرمر نازک و ظریفی برای جلوگیری از خروج هوای گرم و حفاظت از نگاه نامحرمان نصب شده است. در سوی شرقی سربینه دو درگاه متقارن هست که از طریق دالان‌های به میان در- فضایی هشتی مانند که از وسط محور به گرم خانه مرتبط می‌شود راه می‌یابند.
گرم خانه حمام سه بخش دارد. بخش اصلی و میانی با چهار ستون سنگی و گنبدی که بر فراز آن است از دو بخش طرفین خود متمایز می‌شود. هر یک از این دو بخش که فضای شست‌وشو است حوضی مستطیل‌شکل در میانه دارد. در طرفین خزینه دو خلوت وجود دارد که دیوارها و سقف‌های آنها پوشیده از تزیینات پرنقش و نگار است و هر یک راهی اختصاصی به خزینه دارد.
خزینه قاعده‌ای به شکل مستطیل دارد و رو به روی ورودی گرم خانه واقع شده است. ورودی خزینه طاق‌نمایی به نسبت عمیق با قاعده‌ای نیم‌هشت دارد. با طی چند پله می‌توان به خزینه رسید. در کف خزینه، تیان بزرگی وجود داشته که سوخت را در زیر آن می‌افروختند و آب خزینه را گرم می‌کردند. تیان خزینه از جنس مفرغ است. دود حاصل از آتش نیز از طریق گربه رو‌ها حمام را گرم می‌کرده و در انتها از دودکش خارج می‌شده است. امروزه آتش خانه و انبار سوخت که درپشت خزینه قرار داشت از بین رفته است.
ویژگی‌های حمام کردشت
نخست استفاده از آهک بری درتزیینات
عمده‌ترین ویژگی این حمام استفاده وسیع و فراوان از آهک‌بری در تزیینات سقف و دیوارها در هر دو فضای سربینه و گرمخانه است که این امر در کمتر حمامی سابقه دارد.
داشتن محور تقارن
این حمام مانند اغلب حمام‌های سنتی از دو بخش اصلی، سربینه و گرم خانه تشکیل شده است. نکته جالب توجه در این بنا رعایت تقارن طرح در آن است. چنین تقارنی در جای‌گیری اجزای طرح معمولا در دیگر حمام‌ها دیده نمی‌شود. همه فضاهای حمام، که خود متقارن‌اند، یا بر روی محور اصلی تقارن بنا نشسته‌اند یا دو به دو قرینه در دو طرف محور اصلی قرار گرفته‌اند. محور اصلی نیز از به هم پیوستن مرکز سربینه و گرم خانه یعنی دو فضای اصلی حمام، پدید آمده است.
