گردشگری حلال و ارایه نشان حلال به هتل‌ها به‌عنوان مهم‌ترین زیرساخت صنعت گردشگری، موضوعی است که طی یکسال گذشته در دستور کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور قرار گرفته است. جدا از نقطه‌نظرات ارایه‌شده توسط کارشناسان که عمدتا شکل انتقادی و در مخالفت با اجرای این طرح در کشور مطرح شده است، در این نوشته سعی شده تا با نگاهی کارشناسی به مبحث گردشگری حلال، موضوع ارایه نشان و گواهی حلال به هتل‌های ایرانی مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده شود.
برای شناخت بهتر از هر موضوعی ابتدا باید تعریف دقیقی از آن را ارایه داد. صنعت گردشگری به‌عنوان پدیده‌ای چندوجهی دارای ابعاد مختلف اقتصادی، تجاری، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی بوده و زیرمجموعه‌های متعددی اعم از گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، گردشگری غذا، بوم‌گردشگری، اکوتوریسم و... را شامل می‌شود. یکی از این زیرمجموعه‌ها که همواره در میان کشورهای دارای گردشگران مسلمان از رونق زیادی برخوردار بوده، گردشگری حلال است که به ارایه انواع خدمات حلال شامل سرو غذاها و نوشیدنی‌های حلال، رعایت موازین ذبح اسلامی، عدم سرو نوشیدنی‌های الکلی، خدمات تفریحی و ورزشی ویژه خانم‌ها و مجزا از آقایان و... اشاره دارد. کشورهایی نظیر ترکیه، مالزی و سنگاپور از سردمداران این نوع از گردشگری در سطح جهان محسوب می‌شوند که به منظور افزایش درآمد و رونق صنعت گردشگری، گردشگری حلال را در صدر برنامه‌های خود قرار داده و در کنار تمامی خدماتی که برای جذب گردشگران تدارک دیده‌اند، امکانات خاصی را نیز برای استفاده از گردشگران مسلمان فراهم آورده‌اند.
اما وضعیت گردشگری حلال در ایران به چه شکل است؟
در رابطه با لزوم رونق و توسعه گردشگری حلال در کشور در ابتدا باید به این نکته اشاره داشت که اجرای هر طرح و برنامه‌ای در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در درجه مستلزم مطالعه دقیق و نیازسنجی کارشناسانه توسط دستگاه‌های متولی است زیرا تمامی تعاریف و پروژه‌هایی که در سطح دنیا به تصویب می‌رسد ناشی از نیاز برای حل یک مسئله است. برای مثال ارایه طرح‌های مدیریت سبز در عرصه هتلداری که تحت عنوان «هتل سبز» مطرح می‌شود ناشی از نیاز دنیای امروزی به کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و مصرف بهینه انرژی است و یا تجهیز فضا و اتاق هتل‌ها به امکانات مورد نیاز جانبازان در کشوری مانند ایران با توجه تعداد قابل توجه نیازمندان به این نوع خدمات، کاملا طبیعی و منطقی است.
در خصوص گردشگری حلال نیز ایران به‌عنوان کشوری اسلامی با بالاترین نسبت جمعیت مسلمان در بین تمامی کشورهای جهان، دارای مساعدترین زمینه برای توسعه این گونه از گردشگری است که در صورت تجهیز زیرساخت‌ها و استانداردسازی خدمات مورد نیاز می‌تواند به راحتی گوی سبقت را از کشورهای مطرح در این حوزه ربوده و خود را به‌عنوان قطب اصلی گردشگری حلال در سطح جهان معرفی نماید. علاوه بر توسعه زیرساخت‌ها و استانداردسازی خدمات، اصل مهمی که به هیچ عنوان نباید از آن گذشت موضوع تبلیغات، اطلاع‌رسانی و بازاریابی با هدف جذب توریست‌های مسلمان از سراسر نقاط جهان به سمت بازار گردشگری حلال در ایران است. اطلاع‌رسانی و تبلیغات به‌عنوان یکی از ارکان اصلی دستیابی به موفقیت در حوزه گردشگری، امروزه به واسطه توسعه فضای مجازی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، افق‌های جدیدی را پیش روی خود می‌بیند. برای داشتن تحلیلی دقیق در رابطه با موضوعات مختلف در کنار اشاره به نقاط مثبت چنانچه که تا بدین جا به آن اشاره شد باید نقاط ضعف و کاستی‌ها را نیز مطرح کرد. گردشگری حلال به‌عنوان یک کل شامل اجزاء مختلفی می‌شود که یکی از آنها هتلداری حلال است که در ایران با محوریت موضوع اعطای نشان حلال برای هتل‌ها معرفی شده است.
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی در گفت‌وگو با اصحاب رسانه تمامی هتلداران را ملزم به دریافت نشان حلال از موسسه‌های مورد تائید این سازمان نموده است؛ از سوی دیگر چندی پیش و با اعلام گسترده رسانه‌ها کلنگ احداث نخستین هتل حلال کشور در شهر اصفهان به زمین زده شد. تمامی این موارد در حالی مطرح می‌شود که تاکنون هیچ معیار مشخصی نه از سوی نهادهای متولی و نه موسسات موردنظر برای ارایه گواهی حلال به هتل‌ها معرفی نشده است. موافقان و مخالفان اجرای این طرح در هتل‌ها هر کدام نظرات خاص خود را دارند. منتقدان معتقدند که هتل حلال در کشوری مانند ایران امری بدیهی است که سال‌هاست در جال اجراست و هیچ ضرورتی برای اخذ این نشان برای هتل‌های ایرانی وجود ندارد. از سوی دیگر موافقان عقیده دارند که هتل حلال یک حرکت جهانیست و باید با اجرای این حرکت در کشور به جذب گردشگران مسلمان و در نتیجه رونق اقتصادی افزود.
برای تحلیل این موضوع همانطور که در ابتدای این مطلب نیز ذکر شد ابتدا باید نیازسنجی دقیقی از سوی نهاد متولی که در اینجا سازمان میراث فرهنگی و معاونت گردشگری این سازمان است، صورت پذیرد. آیا هتل‌های ایرانی با توجه به شرایط حاکم و اجرای کامل و بدون نقص اصول اسلامی و موازین شرعی نیازی به کسب گواهینامه حلال دارند؟ آیا عدم بهره‌مندی از مزایای گردشگری حلال در ایران صرفا به‌دلیل فقدان این نشان در هتل‌هاست؟ در کنار تمامی این موارد باید به این نکته نیز توجه داشت که اجرای طرح‌های مختلف بدون امکان‌سنجی‌های مورد نیاز می‌تواند کل سیستم گردشگری کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد. برای مثال با اعطای نشان حلال به هتل‌ها این شائبه در ذهن گردشگران به وجود خواهد آمد که آیا هتل‌های ایرانی تا به امروز خدمات غیرحلال ارایه داده‌اند.
موضوع دیگر نوع فعالیت شرکت‌های ارایه‌دهنده گواهی حلال به تاسیسات گردشگری است. هم‌اکنون و براساس اعلام وب‌سایت این شرکت‌ها که به راحتی قابل جست‌وجو و مشاهده است، برخی از هتل‌ها در شهرهای مختلف کشور نشان هتل حلال را دریافت نموده‌اند که براساس تحقیقات شخصی به‌عمل آمده از این شرکت‌ها متوجه شدم که معیار و ملاک مشخصی برای اعطای این نشان وجود ندارد و هتلداران صرفا می‌توانند با تکمیل یک فرم عضویت و پرداخت هزینه‌های سالیانه این گواهی را دریافت نمایند. با توجه به آنچه که گفته شد می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که رونق و توسعه گردشگری و هتلداری حلال در ایران بیش از اینکه نیازمند دریافت نشان و گواهی حلال توسط هتلداران باشد در گرو اطلاع‌رسانی مناسب است. کشور ایران با برخورداری از انواع محصولات و خدمات حلال که می‌تواند به گردشگران و میهمانان ارایه کند از ظرفیت بی‌نظیری در قیاس با کشورهایی مانند ترکیه و مالزی برخوردار است در حالی‌که جهان اسلام اطلاعات جامع و آگاهی کافی از این موارد ندارد.
در پایان باید گفت کشور ایران تنها کشور دنیاست که تمامی محصولات و مواد اولیه در صنعت گردشگری آن حلال است. گردشگری حلال در ایران ظرفیتی بالقوه است که با استانداردسازی خدمات در کنار اطلاع‌رسانی و تبلیغات مناسب، بالفعل خواهد شد.
